امروز: جمعه 10 فروردین 1403
دسته بندی محصولات
بخش همکاران
بلوک کد اختصاصی

نهضت مشروطیت در ملی شدن صنعت نفت چه بود و ایران چه می خواست و به چه رسید؟

نهضت مشروطیت در ملی شدن صنعت نفت چه بود و ایران چه می خواست و به چه رسید؟ دسته: تاریخ و ادبیات
بازدید: 2 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 42 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 70

برای تاریخ معانی و تعاریف گوناگونی گفته اند و از جمله «تعیین كردن مدتی از ابتدای امری عظیم و قدیم و مشهور تا ظهور امر ثانی كه دنبال اوست»

قیمت فایل فقط 19,500 تومان

خرید

تعریف تاریخ :

برای تاریخ معانی و تعاریف گوناگونی گفته اند و از جمله «تعیین كردن مدتی از ابتدای امری عظیم و قدیم و مشهور تا ظهور امر ثانی كه دنبال اوست».

این تعریف و معنی بیشتر به خود تاریخ اتكاء دارد تا به موضوعات تاریخ كه نظر ما متوجه آنهاست؛ بنابراین از تعریف دیگری استفاده می كنیم: «سرگذشت یا سلسله اعمال و وقایع و حوادث قابل ذكر كه به ترتیب از منه تنظیم شده باشد».

چنانچه ملاحظه می نمایید اساسی ترین ركن در تعریف تاریخ، زمان گذشته است. سابقه هر چیز را ما می توانیم در عنوان تاریخ آن چیز بازگو نماییم و به همین مناسبت تاریخ می تواند به انواع بیشماری تقسیم گردد: تاریخ پیامبران، تاریخ ادیان، تاریخ تمدن، تاریخ روابط خارجی، تاریخ علوم، تاریخ ارتش… تاریخ معاصر ایران.

تاریخ معاصر ایران با مساله نفت توام و همراه است. امتیازاتی كه از زمان ناصرالدین شاه در این خصوص به خارجیها داده شده، همواره با حوادث و تحولات بسیار همراه بوده است و امروز هم كه نفت را به طور كامل در اختیار داریم نه تنها با یك مساله بزرگ اقتصادی مواجه هستیم بلكه مهمترین مساله سیاسی روز ما را تشكیل می دهد تا آنجا كه آمریكا مدعی عدم جواز استفاده از نفت به عنوان یك حربه سیاسی در خصوص ایران از آن استفاده كرد لیكن در ابتدا ژاپن و اروپای غربی به مناسبت همین نفت تا حدی در محاصره اقتصادی ایران، با آمریكا هماهنگی نكردند و یا تردید به خود راه دادند.

1- اهمیت نفت: تمدن امروز جهان پیوستگی غیرقابل تردیدی با نفت دارد چه مهمترین ماده ای است كه تا به حال شناخته شده و صنایع دنیا را از ابتدای قرن بیستم به طور عمده به گردش در می آورد. نفت یعنی قوه محركه صنایع، و ماده اولیه هزاران كالای مورد استفاده بشر چون مصالح ساختمانی، دارو، رنگ، الیاف، كود شیمیایی، وسائل آرایش و از همه مهمتر صنعت پتروشیمی، سوخت ناوگان عظیم دریایی، هواپیماهای غول آسای امروزی، جت های جنگنده و غیره و غیره همه از نفت است. قطع تولد یك روز نفت در دنیا دگرگونی بسیار را به دنبال دارد چنانچه تحریم نفتی اعراب در سال 1973 م (1352 هـ.ش)، مصیبتی فراموش ناشدنی برای دنیای صنعت بود تا آنجا كه اروپا را به جیره بندی وادار ساخت، استفاده از اتومبیل سواری در بعضی كشورها متوقف گردید و چرخ بسیاری از صنایع از حركت ایستاد.

2- سوابق نفت به طور كلی: از هزاران سال پیش بشر اندك آشنایی با نفت داشته و در موارد بسیار محدود از آن استفاده می كرده است لیكن به شكلی ابتدائی و بی‌توجه به اصول علمی. مصرف قیر در گذشته های دور بر همین اساس بوده است. حدود صد و بیست سال قبل اولین چاه نفت در آمریكا حفر گردید و استخراج آن شروع شد. در آغاز قرن بیستم فقط تولید جهانی در سال، 21 میلیون تن بود و در نیمه این قرن به پانصد میلیون تن، و در سال 1971 م (1350 هـ.ش)، به 2430 میلیون تن رسید و اكنون تولید سالیانه باید از مرز چهار هزار میلیون تن در سال گذشته باشد. مصرف نفت در كشورها یكسان نیست. معلوم است كه كشورهای توسعه نیافته در مقایسه با ممالكی مثل امریكا، شوروی، ژاپن و انگلیس مصرف كمتری دارند لیكن به طور كلی مصرف سرانه ساكنین كره زمین یك تن در سال تخمین زده می شود.

3- امتیازات اولیه: در زمان ناصرالدین شاه یكی از اتباع انگلیس امتیاز ایجاد راه آهن را گرفت، اما در قسمتی از قرارداد قید گردید كه كمپانی طرف قرارداد از معادن فلزات و نفت و قیری كه در چهل میلی طرفین راه آهن است بهره برداری خواهد كرد؛ این قرارداد انجام نشد و لغو گردید.

«البرت هوتسن» هلندی امتیاز نفت «دالكی» بوشهر را كه در آن تاریخ به نظر می‌رسید نفت قابل توجهی دارد دریافت كرد ولی از انجام كار مایوس گردید.

در سال 1250 هـ.ش (1289 هـ.ق- و 1872م)، امتیاز بسیار مهمی به «بارون ژولیوس رویتر» داده شد (رویتر بنیانگذار خبرگزاری است، و خبرگزاری انگلیس رویتر هم به نام او نام گذاری شده است) این امتیاز علاوه بر راه آهن شامل استخراج همه معادن كشور (به جز معادن طلا، نقره و جواهرات) و استفاده از تمام جنگلها و اجازه تأسیس شعب پست و بانك و احداث خطوط تلگرافی در همه نقاط كشور می‌شد. چنین امتیازی چنان بی‌سابقه بود كه بعضی آن را بخششی بزرگ دانسته و پاره‌ای آن را فروش یك مملكت تعبیر كرده اند.

روحانی مبارزی به نام «ملاعلی كنی» در مخالفت تا مرحله لغو امتیاز ایستاد. روسیه هم كه در گرفتن امتیاز با انگلیس رقابت داشت از این امتیاز به خشم آمد. خود صاحب امتیاز نیز متوجه گردید كه انجام كار و استفاده از امتیاز ساده نیست و قبل از آن كه به نتیجه برسد لغو شد ولی امتیاز «بانك شاهنشاهی» و نشر اسكناس را به جای آن به مدت شصت سال گرفت. «میرزا حسین خان سپهسالار كه عاقد قرارداد رویتر بود با لغو امتیاز از صدارت كنار رفت».

4- قرارداد دارسی: «ویلیام دارسی» در سال 1280 هـ.ش (1319 هـ.ق، 1901م) موفق به كسب امتیاز استخراج و بهره برداری و لوله كشی نفت و قیر در سراسر ایران غیر از پنج ایالت (آذربایجان، گیلان، مازندران، گرگان و خراسان) به مدت شصت سال گردید. دارسی متعهد شد ظرف دو سال شركت یا شركتهایی برای بهره برداری از امتیاز تاسیس كند و از عواید حاصله شانزده درصد به عنوان حق الامتیاز به دولت ایران بپردازد. به علاوه بیست هزار لیره نقداً به صورت سهم به ایران بدهد. این قرارداد پنج سال قبل از مشروطیت منعقد شد. در قانون اساسی دادن هر نوع امتیاز موكول به تصویب شد.

حوادث و وقایع انقلاب مشروطیت هم زیاد است، هم پیچیده و با این كه تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام گرفته مع الوصف مسائل مهم زیاد است و در این جا نیز امكان بحث كامل نیست، بنابراین باز هم مروری كلی به آن داریم:

1- آغاز انقلاب و عوامل آن: مشخص نیست چه روزی انقلاب شروع شد و چه شخصی و یا اشخاصی آغاز گر آن بودند ولی می توان حوادثی را دید كه مجموعاً دلیل پیدایش مشروطیت است از جمله شكست ایران در دو جنگ با روسیه و انعقاد قراردادهای گلستان و تركمن چای، برقراری كاپیتولاسیون به ضرر ملت ایران كه عملاً مشكلاتی را ایجاد كرده بود، بی اعتباری دولت مردان در خارج از كشور به علت بی‌لیاقتی، توسعه ارتباط بین ایران و بعض ممالك اروپایی و آگاهی جمعی از ایرانیان از وضع ممالك اروپا امتیازاتی كه دولت های روس و انگلیس با رقابت در ایران به دست می آوردند و قرضه هایی كه به دلایل خاص و شرایط اسارت بار اخذ می شد، عدم توجه زمامداران ایران به حقوق واقعی مردم و به سرنوشت مملكت و از دست رفتن قسمتی از خاك ایران در شمال و شرق، آمادگی گروه‌های زیادی از مردم برای تحول كه آزمایش آن را در واقعه تنباكو نشان داده بودند؛ ظلم و جور و تعدی عمال حكومت مثل عین الدوله و شاهزادگان قاجار و مسافرت های زائد و پر خرج سلاطین و صدراعظم به اروپا و نفرت كلی مردم از ترتیب اداره مملكت. در این زمان خزانه دولت از خزانه شخص شاه جدا نبود و عواید دولتی را شاه به مانند ثروت شخصی خود در هر جایی كه دلش می خواست خرج می كرد. فشار مالیاتی مردم را خرد كرده بود، مثلاً از دهقانان كه هشتاد درصد جمعیت را تشكیل می دادند در سال، چهل نوع مالیات اخذ می شد تحرك مراجع مذهبی و آگاه ساختن مردم به آنچه در كشور می‌گذشت قسمتی از عواملی است كه در انقلاب تأثیر داشت و مبارزه غیرفعال مردم ایران را به تدریج به مبارزه فعال تبدیل كرد. فریاد اعتراض نیرومندتر شد و كم كم شكل عصیان گرفت و در سراسر ایران انجمنهایی تشكیل شد.

2- چگونگی مبارزات: به دنبال آگاهی مردم در سال 1322 هـ.ق (1284 هـ.ش)، در خیابان گمرك باغ میكده اجتماعی تشكیل شد و سوگند یاد كردند كه در راه انقلاب مجاهدت نمایند. كمیته ای نه نفری انتخاب كردند كه از جمله: «سیدجمال‌الدین واعظ اصفهانی»، «ملك المتكلمین» و «دولت آبادی» اعضای آن بودند و با نظر سه روحانی برجسته زمان یعنی: آیت‌الله سیدعبدالله بهبهانی، آیت‌الله سیدمحمد طباطبایی و آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری شبنامه هایی منتشر ساختند. جمعی از اعضاء كمیته دستگیر شدند و اقدامات «علاءالدوله» نفرت عمومی را افزایش داد. واقع «نوز» هم ابعاد مساله را گسترش داد. نوز بلژیكی كه برای اصلاح گمرك آمده بود چنان بر اوضاع مسلط شده بود كه به دستور كسی توجه نداشت وعامل اجرای مقاصد روسها بود و چون جنبه روحانیت نهضت مشروطه غلبه داشت و روسها مخالف آن بودند نوز بلژیكی را لباس روحانیت پوشاندند و از او در حال مسخره ای عكس گرفتند. آشوبی ایجاد شد و مردم بانك استقراض روس را ویران كردند و شاه خسارت آن را پرداخت. و از طرفی به علت‌جنگ روس و ژاپن صدرو قند به ایران كم شد و قیمت آن بالا رفت. «علاءالدوله» دو نفر از بازرگانان معمر و محترم را چوب زد. بازار تعطیل شد، مردم جمع شدند و روحانیون به مسجد آمدند.

«عین الدوله» كه پس از عزل اتابك و عزیمتش به حجاز، صدراعظم شده بود و در مقابل علما و مشروطه خواهان ایستاده بود دستور داد سید جمال الدین واعظ را از منبر پایین آوردند. در نتیجه زد و خورد در گرفت و جمعی كشته شدند دو سید روحانی و شیخ فضل الله نوری یك ماه در حضرت عبدالعظیم متحصن شدند. علاءالدوله عزل و بنا شد عدالتخانه تاسیس كرد.

عین الدوله در این مورد طفره می رفت. سیدجمال الدین واعظ و دو نفر از رجال را تبعید كرد. اعتراض مردم زیاد و در شهرهای شیراز و مشهد بلوا شد. صدراعظم می‌خواست به جای محمدعلی میرزا كه ولیعهد بود پسر دیگر شاه ولیعهد گردد بنابراین محمدعلی میرزا هم به صف مخالفین صدراعظم پیوست. عین الدوله در صدد تبعید سران نهضت برآمد و روحانیون نیز تندروی را توسعه دادند. عین الدوله وعاظی را كه افشاگری می كردند دستگیر نمود. به دنبال یكی از راهپیمائیها، طلاب و مردم راه را بر سربازان بستند و دستگیر شدگان را نجات دادند كه در برخورد با سربازان یك طلبه هدف تیر قرار گرفت. مردم جسد او را روی دست بلند كردند و سینه زنی راه انداختند و روحانیون همه به مسجد آمدند. فرمانده قوای تهران مسجد را محاصره كرد و مردم مقاومت كردند حدود یكصد نفر كشته شدند و دكانها تعطیل گردید، تهدید عین‌الدوله موثر نشد و علماء تصمیم گرفتند مهاجرت نمایند. عین الدوله موافقت كرد كه هر كجا می خواهند بروند. در 25 جمادی الاول 1324 هـ.ق در حدود هزار نفر در راس آنها «سیدین» به سوی قم حركت كردند و مهاجرت كبیر را شروع نمودند.

با موافقت سفارت انگلیس جمعی از مشروطه طلبان در سفارت تحصن اختیار كردند عده متحصنین در ظرف ده روز به سیزده تا بیست هزار نفر رسید. دولت پس از چند روز سفارت را محاصره كرد شاه مطلع گردید كه سربازان هم به انقلابیون می‌پیوندند نگران شد تقاضاهای متحصنین خواسته شد آنها پنج مورد را اعلام داشتند كه عزل عین الدوله در صدر تقاضاها بود اما بركناری عین الدوله ساده نبود سرسختانه مقاومت می كرد و استعفاء نمی داد و سرانجام به عنوان اعتراض به مبارك آباد رفت. شاه دستور عزل عین الدوله را صادر كرد دو نفر از بزرگان قاجار را به قم فرستاد تا علماء را باز گردانند و فرمان مشروطیت را هم صادر كرد حكومت استبداد به مشروطه تبدیل شد و استبداد كبیر پایان گرفت، فرمان به امضاء محمدعلی میرزا ولیعهد رسید. مشیرالدوله (میرزا نصرالله خان) مامور انجام مقدمات انعقاد مجلس شورا بود كه با كمك دو فرزند تحصیل كرده اش (میرزا حسن خان مشیرالملك و میرزا حسین خان موتمن الملك) و صنیع الدوله مرتضی قلی خان و دو برادر او «مخبرالسلطنه مهدی قلی خان» و «مخبرالملك محمدقلی خان» پسران مخبرالدوله (نواده های رضاقلی خان هدایت معروف به «لله باشی») اولین قانون انتخابات را نوشتند و در 30 رجب سال 1324 هـ.ق (1285 هـ.ش) انتخابات تهران شروع شد.

3- حوادث پس از مشروطیت: مجلسی موقتی برای تنظیم نظامنامه انتخابات تشكیل گردید و كار خود را در 17 شهریور 1285 هـ.ش تمام كرد. انتخابات تهران آغاز شد. شصت نفر نماینده از تهران از گروه‌های روحانیون، اعیان، بازرگانان، كشاورزان، پیشه وران انتخاب شدند. و چون انتخاب نمایندگان شهرستان‌ها با وجود حكام مستبد ممكن نبود اولین جلسه مجلس شورای ملی تنها با حضور نمایندگان تهران در 14 مهر 1285 هـ.ش (7 اكتبر 1907م) در كاخ گلستان با حضور شاه كه با صندلی چرخ دار آورده شده بود تشكیل و با نطق یك جمله ای شاه افتتاح شد، مردم جشن گرفتند. اولین دولت بعد از مشروطیت را مشیرالدوله در 18 شعبان 1324 هـ.ق (اكتبر 1906م)، تشكیل داد نخستین دوره انتخابات صنفی بود، صنیع الدوله رئیس مجلس شد، قانون اساسی را تدوین و در 4 ذی قعده به امضاء مظفرالدین شاه رساندند و در ظرف یك سال متمم قانون اشكالات سیاست خارجی مواجه بود با استخدام شوستر آمریكایی برای اصلاح امور مالی و یا لمارسن سوئدی برای اصلاح ژاندارمری و مسیوپرنی فرانسوی برای اصلاح دادگستری موافقت كرد و قوانین بسیاری را تصویب كرد، و در سال 1330 هـ.ق (1911 م مطابق با 1291 هـ.ش)، نیز مواجه با اولتیماتوم روسیه تزاری راجع به اخراج شوستر شد، اولتیماتوم را رد كرد ولی تحت فشار خارجی منحل گردید.

احزاب‌سیاسی دوران انقلاب مشروطیت: در سال اول فتح تهران(رجب 1327هـ.ق مطابق با 1908م مطابق با 1288 هـ.ش) در ایران دو حزب پیدا شد یكی «انقلابی» و دیگری «اعتدالی» و بعد از افتتاح مجلس دوم دو حزب فوق به نام «دمكرات عامیون» و «اجتماعیون اعتدالیون» به مجلس معرفی شدند احزاب سیاسی دیگری هم مثل «حزب اتفاق» و «حزب ترقی» پیدا شدند كه نماینده ای در مجلس نداشتند. حزب دمكرات با انگلیس روابط خوبی داشت و مامورین بریتانیا در ایالات از این حزب حمایت می‌كردند. برنامه حزبی دمكرات جدایی روحانیت از سیاست بود، نظام اجباری را خواستار بودند، همچنین از قانون منع احتكار، تعلیم اجباری، ترجیح مالیات غیرمستقیم بر مستقیم، تقسیم املاك بین رعایا حمایت داشتند. دمكراتها حزب مقابل، یعنی اعتدالیون را ارتجاعی می نامیدند از جمله اعضای دمكرات سیدحسن تقی زاده، سلیمان میرزا، سیدرضا مساوات و حسین قلی خان نواب بودند. روزنامه های مشهوری مثل «ایران نو» در تهران، «شفق» در تبریز، «نوبهار» در خراسان را دمكراتها منتشر می‌ساختند. تمایل دمكراتها به غرب بود.

اعتدالیون جمعیت بیشتری داشتند هم در مجلس و هم در خارج از مجلس. اینان دمكراتها را تندرو می خواندند و اتهام بی‌دینی و كفر به آنها می زدند. سپهدار اعظم تنكابنی، سردار محبی، آیت الله طباطبایی و آیت الله بهبهانی پیشروان مشروطیت، ناصرالملك نایب السلطنه و فرمانفرما و غالب اعیان و روحانیون و اكثریت نمایندگان مجلس یا عضو این حزب بودند و یا هوادار آن، كم كم اختلافات و تعرضات دو حزب بالا گرفت و وقتی آیت الله سیدعبدالله بهبهانی به قتل رسید دمكراتها در معرض اتهام قرار گرفتند. تقی زاده با این كه نماینده مجلس بود در مقابل سیل حملات نتوانست دوام بیاورد و به خارج از ایران رفت. مساله اولتیماتوم روس در مورد حضور مستر شوستر آمریكایی و اجبار او به خارج از ایران دمكراتها را به شكست رساند و ناصرالملك در این كار موثر بود، زیرا بعد از مجلس دوم سه سال و چند ماه به طور مطلق فرماندار بود و اعمال خشونت می كرد و انتخابات مجلس را هم انجام نداد و برای درهم كوبیدن دمكراتها به روسیه نزدیك شد.

دمكراتها در مجلس سوم زیادتر بودند و اعتدالیون به دو دسته تقسیم گردیدند: دسته‌ای رهبری روحانیت را پذیرفتند و دسته دیگر عنوان آزادیخواه پیدا كردند در حالی كه در موقع انتخاب انتظار این بود كه از دمكراتها كسی انتخاب نشود اكثریت را به دست آوردند و دسته آزادیخواه حزب اعتدال هم به دمكراتها نزدیك گردید.


طرح اجرای ملی شدن نفت مصوب مجلسین: طرح اجرای ملی شدن نفت در نه ماده به شرح ذیل تصویب گردید:

ماده اول – به منظور ترتیب اجرای قانون بیست و چهار و بیست و نهم اسفند سال 1329هـ..ش راجع به ملی شدن صنعت نفت در سراسر كشور هیئت مختلطی مركب از پنج نفر از نمایندگان مجلس سنا و بنج نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی به انتخاب هر یك از مجلسین و وزیر دارایی یا قائم مقام او تشكیل می شود.

ماده دوم- دولت مكلف است با نظارت هیئت مختلط بلافاصله از شركت سابق نفت انگلیس و ایران خلع ید كند  چنانچه شركت برای تحویل فوری به عذر وجود ادعایی بر دولت متعذر شود دولت می تواند تا میزان بیست و پنج درصد از عایدات جاری نفت را پس از وضع مخارج بهره برداری برای تامین بدهی احتمالی شركت در بانك ملی ایران یا بانك مرضی الطرفین دیگر ودیعه گذارد.

ماده سوم- دولت مكلف است یا نظارت هیئت مختلط به مطالبات و دعاوی حقه دولت و همچنین به دعاوی حقه شركت رسیدگی نموده نظریات خود را به مجلس گزارش دهد كه پس از تصویب مجلس به موقع اجرا گذاشته شود.

ماده چهارم- چون از تاریخ بیست و نهم اسفند كه ملی شدن  صنعت نفت به تصویب مجلس سنا نیز رسیده است كلیه درآمد نفت و محصولات نفتی حق مسلم ملت ایران است دولت مكلف است با نظارت هیئت مختلطه به حساب شركت رسیدگی كند و نیز هیئت مختلط باید از تاریخ اجرای این قانون تا تعیین هیئت عامله در امور بهره برداری دقیقاً نظارت نماید.

ماده پنجم- هیئت مخلط باید هر چه زودتر اساسنامه شركت ملی نفت را كه در آن هیئت عامله و هیئت نظارتی ازمتخصصین پیش بینی شده باشد تهیه و برای تصویب به مجلسین پیشنهاد كند.

ماده ششم- برای تبدیل تدریجی متخصصین خارجی به متخصصین ایرانی هیئت مختلط مكلف است آیین نامه فرستادن عده ای مشخص به طریق مسابقه در هر سال برای فرا گرفتن رشته های مختلف معلومات و تجربیات مربوط به صنایع نفت به كشورهای خارج را تدوین و پس از تصویب هیئت وزیران به وسیله وزارت فرهنگ به موقع اجرا گذارد، مخارج تحصیل این محصلین از عواید نفت پرداخت خواهد شد.

ماده هفتم- كلیه خریداران محصولات معادن اشتراكی از شركت نفت انگلیس و ایران هر مقدار نفتی را كه اول سال مسیحی 1948م تا تاریخ 29 اسفند 1329هـ.. ش (20 مارس 1951م) از آن شركت سالیانه خریداری كرده اند می توانند از این به بعد هم به نرخ عادله بین المللی همان مقدار را سالیانه خریداری نمایند و برای مازاد آن مقادیر در صورت تساوی شرایط در خرید حق تقدم خواهند داشت.

ماده هشتم- كلیه پیشنهادات هیئت مختلط كه برای تصویب مجلس شورای ملی تهیه و تقدیم مجلس خواهد شد به كمیسیون نفت ارجاع می گردد.

ماده نهم- هیئت مختلط باید در ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون به كار خود خاتمه دهد و گزارش عملیات خود را طبق ماده هشت به مجلس تقدیم كند و در صورتی كه احتیاج به تمدید مدت باشد با ذكر دلایل موجه درخواست تمدید نماید و تا زمانی كه تمدید مدت به هر جهتی از جهات از تصویب  مجلسین نگذشته است هیئت مختلط می تواند به كار خود ادامه دهد.

با این ترتیب موانع بسیاری از راه ملت ایران برداشته شد، وحدت ملت فراهم گردید، رهبری آن قدرت گرفت، اصل ملی شدن صنایع نفت تصویب گردید و شیوه و طریق اجرای آن هم از تصویب مجلسین گذشت. عوامل برجسته و شناخته شده استعمار هم با چند ترور از قبیل هژیر و رزم آرا سركوب شدند و جرات مقاومت نیافتند. همان مجلسی كه حاصر نبود طرح ملی شدن نفت رابه پانزده نفر امضاء برساند در مقابل سیل خروشان و بنیان كن ملت ایران به زانو درآمد و با قاطعیت طریق اجرای اصل ملی شدن نفت را هم تصویب كرد و اكنون می بایست دولتی مردمی كار را سرانجام دهد، دولتی كه اثری از وابستگان گذشته نداشته باشد. و ما در بحثهای آینده به این مطلب می رسیم اما قبل از این كه چنین فرصتی پیش آید دولت انگلستان با تغییر شیوه به مقابله با نهضت بزرگ ملت ایران برخاست.

پیشنهاد نخست وزیری دكتر مصدق: دكتر مصدق نماینده ای پر سابقه بود، در راس جبهه ملی قرار داشت، در دوره چهاردهم در خصوص نفت نطقهای متعدد كرده و با تصویب پیشنهاد او از دادن امتیاز جدید نفت به شوروی جلوگیری شده بود، ریاست كمیسیون نفت را به عهده داشت و وجاهت ملی او هم در اوج مبارزات قابل توجه بود به خصوص نزدیكی وی به آیت الله كاشانی به او جنبه مذهبی هم می داد. بنابراین وقتی جمال امامی رهبر اكثریت مجلس پیشنهاد نخست وزیری او را داد مورد استقبال قرار گرفت. مصدق قبول این مقام را به تصویب لایحه نه ماده ای كمیسیون مخصوص نفت مشروط ساخت و این لایحه در مجلس شورا در دهم اردیبهشت و در مجلس سنا تصویب گردید و دكتر مصدق در راس دولت قرار گرفت.

بر طبق لایحه مصوب می بایست هیئتی از سنا و شورا به خلع ید از شركت نفت بپردازند و اساسنامه شركت ملی نفت را تنظیم كنند و از خریداران سابق برای خرید نفت به نرخ عادله دعوت نمایند.

تركیب دلت مامور اجرای ملی شدن نفت: صنت نفت با قانون ملی شده بود و حال می بایست این قانون اجرا شود و مجریان باید لااقل صلاحیت این كار را می داشتند و از دكتر مصدق نیز انتظار این بود كه اعضای كابینه را از اشخاص خوشنام و با صلاحیت و فعال برگزیند. او می بایست نیروی عظیم ملت را در نظر گیرد و افرادی را انتخاب نماید كه متكی به ملت و مومن به كارعظیمی كه انجام گرفته بود باشند اما در این كار رویه خاصی در نظر گرفت، شاید می خواست جناحهای هیئت همیشه حاكمه را راضی كند. نیروهای مذهبی در این تاریخ از آیت الله كاشانی ( كه با تمام قدرت از دكتر مصدق حمایت داشت و برای اولین دفعه مردم را به تقویت از دولتی وامی داشت) می خواستند كه دخالت نماید اما وی دست مصدق را در انتخاب همكاران آزاد گذاشت و بالاخره در جلسه 21 اردیبهشت  1330هـ. . ش از صدور دو نفر نماینده نودو نه نفر را به  او رای موافق دادند و سه نفر دیگر هم ممتنع بودند.

دكتر مصدق برنامه خود را بر دو اصل گذاشت:

1- اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت و تخصیص عواید حاصله از آن به تقویت بنیه اقتصادی كشور و ایجاد موجبات رفاه و آسایش عمومی.

2- اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی و شهرداریها.

دوران نخست وزیری مصدق را می توان به دو دوره كاملاً متمایز تقسیم كرد دوره قبل از 30 تیر 1331 هـ . ش و دوره بعد از سی تیز؛ بنابراین در ذیل سه بخش آن را مورد مطالعه قرار می دهیم:

مساله نفت در دوره دوم نخست وزیری مصدق: بازگشت مصدق با قیام 30 تیر 31 به او قدرت می داد كه با استحكام بیشتری با مذاكرات و پیشنهادات برخورد نماید.

همانطور كه قبلاً دیدیم اعلام نظر دیوان بین المللی دادگستری لاهه در عدم صلاحیت به موضوع مقارن 30 تیر بر استحكام افزود انتظار دولت ایران این بود كه انگلیس با پیشنهادات جدید و قابل قبول برای مذاكره مهیا گردد و چون پیشنهادی دریافت نكرد در 16 مرداد یادداشتی به سفارت انگلیس داد و خواست كه شركت سابق به خاطر مناسبات و روابط حسنه و رفع هر گونه سوء تفاهم بین دو ملت از فروش نفت جلوگیری ننماید و وجوه مسلم و مورد قبول شركت هم فوراً پرداخت گردد و اگر ادعائی هم دارد به دادگاه های ایران مراجعه نماید، مصدق با این اقدام فتح باب كرد. پاسخ به دولت ایران پیام مشترك رئیس جمهور آمریكا و نخست وزیر انگلیس بود كه در 5 شهریور تسلیم شد و ضمیمه آن شرایط حل مساله نفت بود. دولت ایران آن را مغایر اصل ملی شدن شناخت چرا كه اولاً دولت انگلیس را رسماً با ایران طرف
می نماید و پای آمریكا را به میان می كشد و یك اختلاف با شركت را به یك اختلاف بین المللی كه مورد انكار ایران بود مبدل می سازد. ثانیاً با قید عبارت وضع حقوقی طرفین، به قرارداد 1933 كه تحمیلی و باطل بوده حیات می دهد. ثالثاً فروش نفت محتاج شرایطی نیست كه در پیام آمده است. دكتر مصدق گزارشی در 25 شهریور  به مجلس فوق العاده داد كه اصول پیشنهادی ایران را هم متضمن بود و از قطع رابطه اسم برده بود كه در صورت ادامه فشار اقتصادی انگلیس اعمال می شود. و از 61 نفر نمایندگان مجلس 60 نفر به او رای اعتماد دادند و گزارش را تایید كردند. اما دولتین آمریكا و انگلیس به جای اینكه به پیشنهادات اخیر ایران توجه كنند برنكات غیرقابل قبول خوداتكاء كردند و تفسیر نمودند و بالاخره به قطع رابطه سیاسی با انگلیس منجر گردید اما در محافل مختلف سه كشور بحث و تفسیر در مورد شرایط حل قضیه نفت جریان داشت.

در اواسط بهمن 31 حكومت آمریكا تغییر یافت وزیر خارجه جدید آمریكا جان فاستر دالس (Foster Dulles ) با چرچیل وایدن به مذاكره در مورد نفت ایران نشست و پیشنهادات جدیدی در اول اسفند 31 به ایران تسلیم داشت و آن را آخرین نظرات خودنام نهادند. و ایران به پیشنهادات متقابلی تهیه كرد و اعلام داشت چنانچه مورد توجه قرار نگیرد به دنبال سیاست اقتصاد بودن نفت خواهد رفت. ایران معتقد بود كه غرامات محدود به بهای تاسیسات است و نه خسارات وارده به كسب و كار شركت سابق یا عم النفع و اگر دولت انگلستان در مورد ملی نمود صنایع كشور خود به كشورهای خلع ید شده از بابت خسارت كسب و كار هم غرامت داده باشد این امر در مورد ملی نمودن صنعت نفت ایران نمی تواند به عنوان سابقه تلقی شود. دولتین آمریكا و انگلیس پیشنهاد خود را عادلانه و منصفانه نامیدند و برآن پافشاری نمودند دكتر مصدق هم نزدیك به توافق شده بود و در شركت ملی نفت ایران هم عموماً نظر بر این داشتند كه این پیشنهاد از هر جهت رضایتبخش است و در صورت رد آن فرصت مهمی از دست خواهد رفت و دلائلشان این بود كه اولاً عده ای از شركتهای معتبر بین المللی را به خرید قسمت عمده تولید نفت ایران علاقمند می نماید، ثانیاً با اداره عملیات به وسیله خود دولت ایران منافات ندارد. ثالثاً دولت ایران در فروش مقادیر مهم نفت به مشتریهای دیگر آزاد می گذارد و رابعاً متضمن ترتیباتی باری رفع مضیقه مالی و بحران اقتصادی كشور است.

موضوع كشتی میریلا مجال بررسی بیشتر را نداد و دكتر مصدق در نطق 29 اسفند 31 خود كه از رادیو پخش شد گفت: « در مذاركرات اخیر با هندرسن سفیر آمریكا پیشنهاد دولت انگلیس مطرح بود كه به جای جمله « وضع حقوقی طرفین بلافاصله قبل از ملی شدن نفت» عبارت « غرامت منصفانه برای از دست رفتن كسب و كار شركت » گذاشته شود… كه مصدق می فرمائید كه اگر اساس غرامت را از دست رفتن چنین كسب و كاری قبول كنیم باید تمام عواید نفت خود را یكسره به عنوان غرامت تسلیم شركت سابق نمائیم… دولت ایران در مقابل پیشنهاد كرد كه اساس غرامت را ارزش اموال و تاسیسات شكرت سابق در ایران قرار دهند زیرا این تنها غرامتی بود كه طبق اصول مقرره جهانی دولت ایران می توانست قبول كند … » اما وقتی به نظر پیشروان نهضت كه آیه الله كاشانی هنوز در راس آن قرار داشت مراجعه كنیم می بینیم اصولاً با پرداخت غرامت از جانب ایران مخالفند و دولت جرات نمی كند تسلیم پیشنهادات شود. 

قیمت فایل فقط 19,500 تومان

خرید

برچسب ها : نهضت مشروطیت در ملی شدن صنعت نفت چه بود و ایران چه می خواست و به چه رسید؟ , چگونگی مبارزات , احزاب سیاسی دوران انقلاب مشروطیت

نظرات کاربران در مورد این کالا
تا کنون هیچ نظری درباره این کالا ثبت نگردیده است.
ارسال نظر